Istotę jąkania wyraża następujący wzór:

J = f (NP + NZ + RF + RP + RS)

gdzie:

J – jąkanie,

f – funkcja,

NP – niepłynność patologiczna,

NZ – niepłynność zwykła,

RF – reakcje fizjologiczne,

RP – reakcje psychiczne,

RS – reakcje społeczne.

Z podanych definicji wynika iż kryteria opisu i identyfikacji jąkania, można oprzeć na płaszczyźnie: lingwistycznej, fizjologicznej, psychologicznej oraz socjologicznej. Uwzględniając te kryteria M. Chęciek podaje następującą definicję tej dysfunkcji mowy.

Jąkanie jest komunikatywnym zaburzeniem płynności mówienia o podłożu wieloczynnikowym, któremu towarzyszą zakłócenia fizjologiczne, psychologiczne, językowe i socjologiczne, a przejawia się skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, wywołujących kloniczne
i toniczne blokowanie jednostek mowy oraz dysfunkcjami objawów pozajęzykowych pod postacią m.in. stanów logofobicznych i współruchów mięśniowych.

Objawem jednoznacznie kojarzonym z jąkaniem jest nasilona niepłynność mówienia. Występuje ona również w innych zaburzeniach mowy, jednak wówczas występuje wieloczynnikowo, często jest wynikiem zmian chorobowych. Z drugiej strony normą są niepłynności mowy o małym natężeniu, występują u osób w każdym wieku. Jednak bez wątpienia jako czynnik występującym w jąkaniu, często przybiera charakter patologiczny.

Podziału i opisu niepłynności mówienia można dokonać na podstawie wcześniej wymienionych kryteriów: lingwistycznego, fizjologicznego, psychologicznego oraz socjologicznego. U dzieci w początkowym stadium jąkania głównie zaburzenie będzie opierało się na kryterium lingwistycznym.

Stosując kryterium lingwistyczne, niepłynność mówienia można podzielić na:

• prostą, gdy występuje jeden objaw niepłynności mówienia,
• złożoną, gdy takich symptomów jest kilka.

Do podstawowych objawów niepłynności mówienia należą:

• powtarzanie głosek, sylab, wyrazów, części zdań,
• przeciąganie głosek (mmmmmmmama),
• blokowanie (m … ama),
• embolofrazje (eee, yyy),
• rewizje (mama poszedł … poszła do sklepu),
• pauzy,
• tachylalia, bradylalia, dysrytmia.

Objawy te mogą występować oddzielnie, z momentami płynnie wypowiadanych głosek, bądź w formie kilku objawów występujących obok siebie. Niepłynność mówienia jest zjawiskiem niejednorodnym, dlatego można wyróżnić następujące jej rodzaje:

• niepłynność semantyczną, która polega na trudności w swobodnym przechodzeniu z jednej informacji do drugiej objawiając się embolofrazjami, pauzami, powtórzeniami oraz przeciąganiem głosek;
• niepłynność syntaktyczną, czyli trudność w przechodzeniu z jednej struktury gramatycznej w drugą, objawiającą się licznymi rewizjami i powtórzeniami wyrazów funkcyjnych;
• niepłynność artykulacyjną polegającą na trudności w przejściu z jednej artykulacji do drugiej, objawiającą się powtórzeniami, przeciągnięciami, blokowaniem i dysrytmią;

Przyjmując kryterium fizjologiczne niepłynność mówienia można podzielić na dwa rodzaje: spastyczna, która występuje na tle nadmiernych skurczów mięśni aparatu mowy oraz niepłynność niespastyczna, gdzie brak jest tego rodzaju skurczów. Do niej można zaliczyć niepłynność semantyczną i syntaktyczną. Niepłynność artykulacyjna zaś, może mieć charakter zarówno spastyczny jak i niespastyczny.

Kryterium psychologiczne bierze pod uwagę przede wszystkim świadomość mówienia oraz logofobię, czyli strach przed mówieniem. W związku z tym można wyróżnić:

• niepłynność mówienia nieuświadomioną i nielogofobiczną,
• niepłynność mówienia uświadomioną, ale nielogofobiczną,
• niepłynność uświadomioną i logofobiczną.

Stosując kryterium socjologiczne niepłynność dzieli się na:

• społecznie stałą, która występuje wobec każdej osoby i w każdej sytuacji,
• społecznie zmienną, która pojawia się tylko wobec niektórych ludzi i w niektórych sytuacjach.

Reakcje fizjologiczne, związane z jąkaniem, obejmują układ: oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny.

W zakresie układu oddechowego u osób jąkających się obserwujemy następujące zjawiska:

• dominację segmentu piersiowego, tzw. oddychanie szczytowe,

• oddychanie asymetryczne (brak współpracy między lewą a prawą stroną przepony),

• zwiększoną liczba oddechów w jednostce czasu,

• skrócenie fazy wydechowej,

• niewłaściwe gospodarowanie powietrzem wychodzącym z płuc (całe powietrze zostaje zużyte na sam akt rozpoczęcia wypowiedzi),

• brak koordynacji pomiędzy ruchami oddechowymi, a ruchami klatki piersiowej i brzucha.

W układzie fonacyjnym występują następujące reakcje:

• silne zaciskanie się wiązadeł głosowych, przez co głos może być party i wysiłkowy,

• gwałtowne ruchy krtani (ku przodowi i ku górze)

• utrudnione wydobycie głosu,

• wydłużenie czasu trwania tonu podstawowego.

Natomiast w obrębie układu artykulacyjnego występują:

• klonus (krótki, powtarzający się skurcz mięśni języka, warg, podniebienia miękkiego),

• tonus (wzmożony, przedłużający się skurcz języka, warg, podniebienia miękkiego),

• tremor (wzmożone drgania języka, warg, podniebienia miękkiego, podbródka).

Na późniejszym etapie rozwoju jąkania wymienionym reakcjom fizjologicznym mogą towarzyszyć współruchy zlokalizowane w różnych częściach ciała, np.:

• głowa – wysuwanie, odwracanie;

• twarz – podnoszenie brwi, marszczenie czoła i brwi, drganie policzków, nozdrzy, kącika warg, łuku brwiowego, zaciskanie warg, przymykanie oczu, wysuwanie bądź drganie języka, drganie podbródka lub żuchwy;

• szyja – napinanie mięśni szyi, drżenie lub załamanie głosu;

• tors – zbędne ruchy torsu;

• ramiona – zaciskanie rąk, potrząsanie ramionami, przebieranie palcami;

• nogi – kołysanie się, tupanie;

Do współruchów często dołączają się reakcje wegetatywne, takie jak: pocenie się, zaburzenia trawienia, blednięcie lub czerwienienie, uderzenia gorąca, uczucie suchości w gardle, oziębienie dłoni czy przyspieszone bicie serca.(Tarkowski, 2003)